KAN TESTLERI (kan değerleri)

Birçok hastalığın teşhisinde, hastanın genel durumu hakkında bilimsel veriler toplayabilmek için istenilen kan ve idrar tetkikleri vücudumuzun genel durumu hakkında hekime tıbbi dille bilgi veren en güvenilir araçlardır.

HDL, LDL: 

Kan kolesterol seviyesi parmak ya da kolunuzdan alınan kan örneğinden ölçülür. Bu testte total kolesterol ve iyi kolesterol (HDL) seviyeniz belirlenir. Kan testi öncesi aç olmanız ya da özel bir şey yapmanız gerekmez. Ancak bu verilerin sonucunda kötü kolesterol (LDL) seviyesinin direkt ölçümü gerekebilir, bu test için aç olmanız şarttır. Kötü kolesterol seviyesi doktorunuza kalp hastalığı riskinizle ilgili daha fazla bilgi verir ve tedaviyi belirlemede yardımcı olur.


BUN (KAN ÜRE NİTROJEN): 

Genellikle renal yani böbrekten kaynaklı problemlerde istenen bir tetkiktir. Ancak BUN değeri karaciğerde sentezlendiği ve tübüler rezabzorsiyonu da olduğu için renal fonksiyon bozukluğu yaşanmadığı durumlarda da değişimler görülebilir. Fazla protein alımı, aminoasit infüzyonu, Gastrointestinal sistem kanamaları (örneğin mide kanaması) ve kortikosteroid ve tetrasiklin türü ilaçların kullanımı da BUN düzeyini artıran nedenlerdir. Yine protein eksikliği ( malnütrisyon, çölyak hastalığı, nefrotik sendrom gibi), herhangi bir nedenle oluşmuş akut ve kronik ağır karaciğer hastalığı gibi durumlarda kan BUN düzeyler düşük çıkabilmektedir.

KREATİNİN: 

Kreatinin düzeyi kas metabolizması ile yakından alakalı bir değerdir. İlerlemiş böbrek fonksiyon hastalıklarında kreatin miktarı iki katına çıkabilir. Bu tür durumlarda 24 saat biriktirilen idrarda yapılan kreatinin klirens hesaplamaları renal fonksiyonlar hakkında bize bilgi verilebilir. Ancak kreatinin miktarının yüksek olması sadece böbrek fonksiyon bozukluklarında ortaya çıkmaz. Ağır spor yapan sporcularda kas metabolizmasının hızlı olması nedeniyle kreatinin düzeyi de yüksek çıkabilir. Serum kreatinin denilen ve kanda bakılan kreatinin miktarı genel anlamda renal fonksiyonumuzun ne durumda olduğu hakkında bilgi verir. Yapılışı ve tam kan tetkiki ile birlikte istenilmesi genel bir değerlendirme açısından oldukça pratiktir.

KARACİĞER ENZİMLERİ (AST VE ALT)

Karaciğerde oluşan hasarın ilk belirleyicisi karaciğer hücreleri tarafından kana salınan enzimlerdir. Normal koşullarda bu enzimler karaciğer hücreleri tarafından depo edilmektedirler. Ancak karaciğer hücrelerinde meydana gelen hasar sonucu bu enzimler kana karışır ve kan testleri ile tesbit edilebilirler.Karaciğere özgü olan ve karaciğer hasarını belirlemek için sıklıkla kullanılan enzimler aminotranferazlardır. Bunlar Aspartat aminotransferaz (AST - SGOT) ve alanin aminotransferaz (ALT - SGPT) dir. Bu enzimler normalde karaciğer hücreleri olan hepatositlerde bulunurlar. Karaciğerde bir hasar meydana geldiğinde kana karışırlar ve kandaki seviyeleri yükselir.

Aminotransferazlar nasıl adlandırılır?

Aminotransferazlar hücre içindeki kimyasal reaksiyonları katalizleyen enzimlerdir. Verici moleküldeki amino grubunu alıcı moleküle transfer ettiklerinden "amino tranferaz" olarak adlandırılmışlardır.Aminotransferazlar tıpta transaminazlar olarakta adlandırılmaktadırlar. Aspartat aminotransferaz enzimi (AST) ayrıca "serum glutamik oksaloasetik transaminaz" (SGOT - Serum glutamic oxaloacetic transaminase) olarakta adlandırılmaktadır. Alanin aminotransferaz (ALT) ise "serum glutamik pürüvik transaminaz" (SGPT - Serum glutamic pyruvic transaminase) olarak adlandırılmaktadır. Yani AST ve SGOT, ALT ve SGPT aynı enzimleri ifade etmektedir.

SGOT-AST-SGPT-ALT-GGT: 

Kısaltmalar ile gösterilen bu testler karaciğer fonksiyon testleri anlamına gelir. Karaciğerin etkilendiği düşünülen hastalıklarda hekim tarafından istenilir. Örneğin alkol bağımlılarında, bu testler bakıldığında istenilen değerlerin yükseldiği görülür. Fiziksel muayenesinde karaciğer ağrılı olabilir. GGT(gama-Glutamil-Transferase) olarak isimlendirilen değer böbrek, pankreas, karaciğer, safra kesesi ve prostat epitel (deri) dokusunun hücre mebranında bulunan bir enzimdir. GGT; alkol ve bazı ilaçların etkisi ile yada akut kolesistit ( kolon iltihabı), akut pankreatit( pankreas iltihabı), karaciğer nekrozu( karaciğer dokusunun kansız kalması), ve karaciğer metastazlarında artış gösteren bir enzimdir. SGOT; Karaciğer hastalıkları, kalp hastalıklarında yükselebilir. SGPT; Karaciğer hastalıkları, kalp hastalıkları ve bazı maddelerin (ilaçlar) karaciğerdeki toksik etkileri ile kandaki değeri artabilir. Tüm bu testler genellikle karaciğerden kaynaklanan hastalıkların şüphe edilmesi durumda kanda bakılan testlerdir. 

Aminotransferazlar ne işe yarar?

AST (SGOT) birçok farklı dokuda bulunmaktadır. Karaciğer, kalp, kas dokusu, böbrek ve beyinde bulunur. Bu dokulardan herhangi birinde oluşan hasarda kandaki AST düzeyi artmaktadır. Yani hem kas hastalıklarında hemde kalp krizinde bu enzimin kandaki düzeyi artmaktadır. Bu nedenle AST karaciğer hasarının spesifik bir göstergesi değildir.ALT (SGPT) ise karaciğere daha spesifiktir. Bu enzim karaciğer dışındaki dokulardada bulunabilmesine rağmen karaciğerde daha fazla konsantre edildiği için karaciğer hasarının daha spesifik bir göstergesidir.

AST (SGOT) normal düzeyi nedir?

AST enziminin normal seviyesi 5 - 40 U/L''dir.

ALT (SGPT) normal düzeyi nedir?

ALT enziminin normal kan düzeyi ise 7 - 56 U/L''dir.

Hem AST hemde ALT enzimi serumdan ölçülmektedir.

ALT ve AST düzeyinin artması ne demektir?

AST ve ALT düzeyleri her ne kadar karaciğer hastarının spesifik göstergeleri olsada başka dokulardada bulunabileceği için; artmış ALT veya artmış AST düzeyleri her zaman mutlaka karaciğer hasarı olduğunu göstermez. AST ve ALT seviyeleri hastanın klinik durumu ve şikayetleri ile birlikte değerlendirilmeli ve bu değerlendirme mutlaka bir doktor tarafından yapılmalıdır. Bu enzimlerin düzeyleri karaciğer hasarı veya hastalığın prognozu (sağkalımı) ile mutlak korele değildir. Bu nedenle AST (SGOT) ve ALT (SGPT) düzeylerine bakarak karaciğerdeki hasarın derecesini belirlemek, yahut hastalığın gidişatı hakkında fikir yürütmek doğru değildir. Mesela "akut viral hepatit A" hastalarında karaciğer enzimleri (AST ve ALT) çok yüksek olduğu halde hastalar karaciğerde hiçbir kalıcı hasar olmaksızın iyileşmektedirler. Tam tersi şekilde "kronik hepatit C" hastalarında AST ve ALT düzeyleri düşük olmasına rağmen karaciğerdeki hasar beklenenin çok üzerinde olabilir. Hastalarda kronik karaciğer yetmezliği, Siroz gelişebilir.

Hangi karaciğer hastalıkları AST ve ALT düzeylerini yükseltir?

Yaygın hepatik nekroz durumunda yani çok sayıda karaciğer hücresinin (hepatosit) ölmesi durumunda kandaki AST ve ALT düzeyleri yükselir. Akut viral hepatitler (Hepatit A ve Hepatit B),belirgin karaciğer toksisitesi olan ilaçların kullanımı (asetaminofen-acetaminophen), kardiyovasküler kollaps (şok) durumlarında (ki bu durumda karaciğere gelen kan akımı azalacak ve karaciğer hücrelerinin beslenmesi bozulacaktır) karaciğer hücreleri hasar görecek ve kandaki transaminaz düzeyleri artacaktır. Karaciğer enzimlerindeki hafif yüksekliklere sıklıkla rastanılmaktadır. Bu durum sağlıklı kişilerde görülebilir. ve biyokimya tetkiklerinden kaynaklanabilir. Bu durumda karaciğer fonksiyon testlerindeki yükseklik (AST ve ALT yüksekliği) normal değerin iki katını yada 100 U/L''yi aşmamaktadır. AST ve ALT''de hafif yükselmelerin en sık sebeplerinden birisi karaciğerde yağlanmadır. Karaciğer yağlanmasının toplumdaki en sık sebebi ise alkol kullanımıdır. Bunun yanında şeker hastalığı (diabetes mellitus) ve şişmanlık (obezite) de karaciğerde yağlanmaya neden olabilmektedir. Kronik hepatit C hastalığıda AST ve ALT düzeylerindeki hafif yülselmelerin diğer bir sebebidir.

AST ve ALT''yi yükselten ilaçlar 

Birçok ilaç karaciğer enzimlerinde yükselmeye neden olabilir.

- Ağrı kesiciler: aspirin, asetaminofen, ibuprofen, naproxen, diclofenac, fenilbutazon (phenylbutazone)
- Psikotik ilaçlar: fenitoin (phenytoin), valproik asit (valproic acit), Karbamazepin (carbamazepine - tegretol) ve fenobarbital (phenobarbital)
- Antibiyotikler: tetrasiklin, sulfonamid, isoniyazid (INH), sulfametaksazol (sulfamethoxazole), trimetoprim, nitrofurantoin
- Kolesterol düşürücü ilaçlar: statinler ve niasin
- kardiyovasküler ilaçlar: amiodaron (cardarone), hidralazin (hydralazine), guinidine
- Trisiklik antidepresanlar

İlaca bağlı karaciğer yüksekliklerinde, ilacı bıraktıktan sonra AST ve ALT seviyelerindeki yükseklik birkaç hafta veya birkaç ay içerisinde normale dönmektedir.

AST ve ALT anormalliklerinin nadir sebepleri

Kronik hepatit B, hemakromatozis (demir metabolizması bozukluğu), Wilson hastalığı (Bakır metabolizması bozukluğu), alfa-1 antitripsin eksikliği, çöliak hastalığı (celiac sprue - gluten sensitif enteropati), chron hastalığı, ülseratif kolit ve otoimmün hepatit karaciğer enzimlerindeki yüksekliğin diğer nadir sebeplerindendir.Hepatit C kadar olmasada hepatit B hastalığıda AST ve ALT seviyelerinde sürekli yükseklik oluşturarak kronik karaciğer hastalığına neden olabilir.Daha nadir olarak karaciğerdeki kanserlerde AST ve ALT''de yüksekliğe neden olabilirler. Karaciğer hücrelerinden gelişen kanserlere hepatoma yada hepatosellüler kanser denmektedir. Kolon, pankreas, mide gibi organlardaki kanserlerde karaciğere yayılım gösterebilir ve bu durumu metastaz adı verilmektedir.

Hafif AST, ALT yükseklikleri nasıl tedavi edilir?

Sağlıklı, şikayeti olmayan kişilerde saptanan AST ve ALT yüksekliği araştırılmalıdır. Doktorunuz karşılaştırma amacıyla eski tahlil sonuçlarınızı görmek isteyebilir.

 (alıntıdır)